Temat adaptacji przedszkolaka wraca jak bumerang przed inauguracją każdego roku szkolnego. Rozpoczęcie edukacji przedszkolnej to nie tylko przełomowy moment w życiu dziecka. To czas próby dla wszystkich dorosłych zaangażowanych w ten proces. Jak się przygotować do niego w sposób najlepszy dla dziecka?
Istnieje wiele opracowań, poradników, for internetowych z przydatnymi informacjami
i poradami, z których świadomi i troskliwi rodzice chętnie korzystają. Teoretycznie wszyscy jesteśmy przygotowani – nauczyciele i personel przedszkola w gotowości, rodzice, choć zestresowani, to pełni wiary
w wygraną. A dzieci? Często płaczem i oporem okazują swoje niezadowolenie. Głośno i zdecydowanie sprzeciwiają się przekroczeniu progu przedszkola.
Trzylatek gotowy na nowe wyzwania
Po ukończeniu 36 miesięcy dziecko wkracza w średnie dzieciństwo zwane okresem przedszkolnym. Przez trzy lata posiadło wiedzę i sprawności, które otwierają kolejny etap jego uspołecznienia. Jest otwarte na nowe wyzwania, chętne do zabaw w grupie rówieśników i na tyle samodzielne, by spełnić oczekiwania przedszkola.
Kluczowe osiągnięcia trzylatka w sferze rozwoju fizycznego i motorycznego to bieg, skoki, stanie na palcach, samodzielne wchodzenie po schodach z naprzemiennym stawianiem stóp. W zakresie samoobsługi potrafi umyć i wytrzeć ręce i twarz, założyć niektóre części ubrania, jeść łyżką. Posługuje się kredką i konstruuje trójwymiarowe budowle z klocków. Myślenie dziecka na tym etapie rozwoju nadal jest związane z działaniem praktycznym. Pojawiają się już pierwsze operacje myślowe na materiale wyobrażeniowym. Trzylatek może powtarzać niektóre czynności nie tuż po ich wykonaniu, ale po pewnym czasie. Obserwacja osób starszych z najbliższego otoczenia powoduje zapał do zabaw tematycznych, w których maluch nadaje przedmiotom znaczenia zastępcze (np. podczas zabawy w karmienie misia patyk służy jako łyżka). Koncentracja uwagi na zadaniu utrzymuje się przez około 5 do 10 minut. Dziecięce emocje cechują ekspresja i zmienność. Dzięki umiejętności inicjowania kontaktów z innymi poszerza się zakres zachowań i rozumienie sytuacji społecznych. Zabawy w grupie rówieśniczej są głównie samotne lub równoległe. Dziecko wprost wyraża swoje potrzeby i rozumie oczekiwania innych. Przed ukończeniem trzeciego roku życia pojawiają się uczucia złożone, np. wstyd, duma, zazdrość.
O intensywności rozwoju trzylatka może świadczyć postęp w posługiwaniu się mową i komunikowaniu się. Dziecko dwuletnie ma zasób 200–300 słów. W ciągu roku liczba ta wzrasta do 1000, a nawet 1500. Przed ukończeniem czterech lat dziecko buduje zdania, rozmawia, dyskutuje, zadaje pytania, wyraża własne zdanie. Psychologiczne normy rozwojowe stanowią układ odniesienia dla pedagogów przedszkolnych. Indywidualne podejście do adaptacji każdego dziecka jest niezbędne z kilku powodów. Edukację przedszkolną rozpoczynają zarówno maluchy, które wiek trzech lat osiągnęły kilka miesięcy wcześniej, jak i te, które jeszcze muszą poczekać, by na urodzinowym torcie zdmuchnąć trzy świeczki. Poziom umiejętności i wiedzy zależy od indywidualnych cech rozwojowych. Równie istotne są warunki środowiskowe i postawy rodzicielskie, jakimi otoczone jest dziecko. Zanim trzylatek przekroczy próg przedszkola, rodzice powinni znać zakres jego możliwości. Im wcześniej bowiem rozpoczną ćwiczenia w samoobsłudze, trening czystości, poszerzą zakres doświadczeń społecznych, tym więcej czasu otrzyma dziecko, aby mieć poczucie sprawstwa, przeżywać radość, satysfakcję z pobytu w grupie rówieśników.
Skąd więc ten problem?
Edukację przedszkolną rozpoczynają dzieci w różnym wieku. Dlaczego problemy adaptacyjne dotykają przede wszystkim trzylatki? Jedna z definicji wyjaśnia, że adaptacja społeczna to „(…) proces lub wynik procesu uzyskiwania równowagi między potrzebami jednostki a warunkami otoczenia społecznego; (…) Czynniki regulujące prawidłowy przebieg adaptacji społecznej to: uspołecznienie jednostki kształtujące wrażliwość na potrzeby innych ludzi i dobro społeczne, inteligencja i znajomość własnych możliwości”. Zdolności przystosowawcze dziecka warunkuje poziom jego rozwoju we wszystkich obszarach: fizjologicznym, emocjonalnym, społecznym i poznawczym. Proces adaptacji trzylatka jest znacznie utrudniony przez wrażliwość systemu nerwowego i nie w pełni ukształtowane funkcje psychiczne. Maluchowi brakuje zdolności do dłuższego wysiłku, odporności na zmęczenie, hałas. Ciężko znosi ograniczenia w zaspokajaniu potrzeb emocjonalnych i biologicznych. Ma problemy w rozumieniu stosunków społecznych, a bariery w porozumiewaniu się mową powodują dodatkową frustrację. Na przeszkodzie skutecznej adaptacji stoi nieprzygotowanie do samodzielnego wykonywania codziennych czynności.
Szczególnie mocne więzi emocjonalne w rodzinie, postawy rodzicielskie wyrażające się nadopiekuńczością mogą być powodami poczucia braku komfortu podczas pobytu w grupie przedszkolnej. Pójście malucha do przedszkola bywa także związane ze zmianami organizacji życia w rodzinie. Powodują je między innymi powrót matki do pracy zawodowej, narodziny kolejnego dziecka, rozpoczęcie nauki w szkole starszego rodzeństwa. Te czynniki dodatkowo zakłócają pewność siebie w początkach przedszkolnej kariery. Przystosowanie komplikuje brak orientacji w organizacji i rytmie dnia w przedszkolu. Barierę stanowi także egocentryzm, który cechuje maluchy na tym poziomie rozwoju. Innym aspektem jest bezradność opiekunów w rozwiązywaniu trudnych sytuacji wychowawczych. To czasem prowokuje bliskie dziecku osoby do stwierdzenia, że w przedszkolu je nauczą, jak być grzecznym. W efekcie u dziecka pojawiają się lęk i uprzedzenie do przedszkolnych opiekunów. Przedszkole jest dla trzylatka miejscem, w którym po raz pierwszy przez kilka godzin jest pozbawiony wsparcia rodziców. Nauczyciele zastępują najbliższych, obdarzają dziecko uczuciem i otaczają opieką tak, by zachwiane poczucie bezpieczeństwa zostało mu jak najszybciej przywrócone. W grupie będą obowiązywały jednakowe zasady dla każdego przedszkolaka.
Będzie równie ważny jak jego rówieśnicy, ale nie jedyny w centrum zainteresowania opiekunów. Nauczyciel nie może zapewnić rodziców, że się zaopiekuje ich dzieckiem w sposób bardziej szczególny niż pozostałymi. Swoją postawą powinien przekonywać, że ich skarb jest wyjątkowy i będzie traktowany indywidualnie. Wartościowe przedszkole to takie, w którym nauczyciele nie wyręczają dziecka, nie odbierają mu szans na rozwój. Pozwalają mu na poczucie dumy z własnej samodzielności i ciągle poszerzają jej granice.
Trudności adaptacyjne, w mniejszym lub większym natężeniu, dotyczą w zasadzie wszystkich trzylatków. Pozytywny jest fakt, że mimo to dla niewielu maluszków pierwsze podejście do rozpoczęcia edukacji przedszkolnej kończy się porażką. Problemy są chwilowe, mijają stosunkowo szybko i nie zostają w pamięci przedszkolaków na długo. Warto dołożyć wszelkich starań, by szansa dziecka na rozwój w przedszkolnej społeczności nie przepadła.
PORADNIK DLA RODZICÓW
OSWAJAJ Z ROZSTANIEM
Przyzwyczajaj maluszka do przebywania pod opieką mniej znanych mu dorosłych, aby przedszkole nie kojarzyło mu się z pierwszym rozstaniem na dłuższy czas. Pozwól na nawiązywanie swobodnych kontaktów z rówieśnikami, dzielenie się zabawkami. Weźcie udział w programie adaptacyjnym.
ZAINTERESUJ MALUCHA PRZEDSZKOLEM
Rozbudź w dziecku ciekawość przed nowym wyzwaniem. Wypowiadaj się o przedszkolu pozytywnie, ale nie gloryfikuj. Odwołaj się do własnych miłych wspomnień z tego okresu. Obejrzyjcie pamiątkowe rysunki, fotografie z czasów przedszkolnych starszych członków rodziny. Wyjaśnij, dlaczego trzeba pójść do przedszkola. Czytajcie wspólnie bajki i opowiadania tematycznie związane z przedszkolem.
UCZ SAMODZIELNOŚCI
Doskonal umiejętności samoobsługowe maluszka. Razem przygotujcie wyprawkę przedszkolną. Zapakujcie worek z ubraniami na zmianę w przypadku pobrudzenia lub zmoczenia odzieży. Dla pewności podpisz lub oznacz w charakterystyczny sposób ubrania. Dopilnuj, by strój zakładany do przedszkola był wygodny, łatwy do założenia przez dziecko.
OKAŻ SPOKÓJ
Silne nerwy zdecydowanie udzielą się dziecku w momencie pożegnania. Twoja pewność siebie przekona je, że nie dzieje się nic złego. Okazuj wyłącznie pozytywne uczucia. Wahanie i zdenerwowanie potęgują smutek i łzy maluszka.
MÓW PRAWDĘ
Szczerze poinformuj dziecko, kto i kiedy odbierze je z przedszkola. Obietnice bez pokrycia rozczarują dziecko i podważą zaufanie do ciebie. Stosuj zrozumiałe dla malucha odnośniki: Przyjdę po obiedzie, po leżakowaniu.
SKRACAJ ROZSTANIE
Żegnaj się z dzieckiem z czułością, ale zdecydowanie i jak najkrócej. Okaż mu miłość, powiedz, że też będziesz tęsknić. Ustalcie własny sposób na pożegnanie. Nie ulegnij pokusie zawrócenia.
MYŚL POZYTYWNIE
Potraktuj rozłąkę jako coś naturalnego i chwilowego. Powiedz dziecku, co będziesz robić, gdy ono będzie się bawiło z rówieśnikami. Opuszczając przedszkole, pomyśl, że zostawiasz swój „Skarb” pod profesjonalną opieką. Wypełnij dzień swoimi sprawami. Pamiętaj, że okres adaptacji minie. Bądź zatem cierpliwy i nie rezygnuj po pierwszych niepowodzeniach.
PO PRZEDSZKOLU WYCISZ EMOCJE DZIECKA
Przygotuj się na skrajne reakcje witającego cię dziecka. Daj mu czas na ochłonięcie. Powitaj je z radością, ale bez nadmiernych wzruszeń. Bez natarczywości pytaj o wrażenia z przedszkola. Opowiedz, jak ci minął dzień. Chwile po przedszkolu wykorzystajcie na przyjemny spacer, wspólną zabawę.
CHWAL I DOCENIAJ
W obecności malucha przekazuj najbliższym wyłącznie jego pozytywne zachowania. Opowiedz o pochwałach nauczycieli. Podkreśl samodzielność, odwagę. Obdaruj drobnym upominkiem, np. przygotowanym przez siebie orderem Superprzedszkolaka. Nie okazuj zdziwienia, jeśli pojawią się zachowania, z których dziecko już wyrosło. Przeczekaj je.
ZAUFAJ NAUCZYCIELOM
Przekaż przyszłym opiekunom wszelkie niezbędne informacje o potrzebach malucha. Pomóż im stworzyć komfortowe warunki do adaptacji dla twojego dziecka.
WSPOŁDZIAŁAJ
Szybka adaptacja to wspólny cel rodziny i przedszkola. Utwierdzaj dziecko w przekonaniu, że zawsze może liczyć na pomoc osób opiekujących się nim. Postaraj się przyjąć proponowane przez specjalistów rozwiązania i postawy. Dziel się z nauczycielami niepokojami, obserwacjami, i osiągnięciami maluszka. Informuj o problemach. Wspólnie ustalcie działania w przypadku niepowodzeń adaptacyjnych. Spostrzeżeniami i negatywnymi uwagami na temat przedszkola dziel się z najbliższymi wyłącznie w przypadku nieobecności dziecka.
ZACHOWAJ STAŁY RYTM DNIA
Przyprowadzaj i odbieraj dziecko o stałych godzinach. Pamiętaj, że rano warto przyjść z maluchem wcześniej, gdy w przedszkolu nie jest jeszcze tak gwarno. Dzięki temu dziecko ma również okazję oswoić się z otoczeniem i nawiązać pierwsze relacje, zanim usiądzie z grupą do śniadania (co w pierwszych dniach może dodatkowo stresować malucha).
Bibliografia
- Kielar-Turska M., Średnie dzieciństwo. Wiek przedszkolny, [w:] Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia, (red.) B. Harwas-Napierała, J. Trempała, PWN, Warszawa 2004.
- Kielar-Turska M., Białecka-Pikul M., Wczesne dzieciństwo, [w:] Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia, (red.) B. Harwas- -Napierała, J. Trempała, PWN, Warszawa 2004.
- Klim-Klimaszewska A., Witamy w przedszkolu. Wspomaganie procesu adaptacji dziecka do środowiska przedszkolnego, Instytut Wydawniczy Erica, Warszawa 2010.
- Okoń W., Słownik pedagogiczny, PWN, Warszawa 1984.
Źródło: Bliżej Przedszkola, magazyn nr 5.248/2022